Πριν δύο χρόνια απέκτησα 10 παραφυάδες των τεσσάρων πλαισίων και μπήκα στο στίβο της μελισσοκομίας.
Η γνωριμία με τους ΕΜ (ενεργούς μικροοργανισμούς) έγινε το 2008 σε σεμινάριο της Κωνσταντίνας Ζαφειροπούλου ( εταιρεία emhellas) στην Παλαιόχωρα Χανίων, όπου εκεί οι συμμετέχοντες είδαμε τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της χρήσης τους στα θερμοκήπια του βιοκαλλιεργητή Νίκου Θεοδωράκη .
Έτσι λοιπόν ξεκινώντας στην πράξη την μελισσοκομία την άνοιξη του 2010, χρησιμοποίησα τους ΕΜ εξαρχής και σχεδόν αδιάλειπτα έως σήμερα στην καθημερινή μελισσοκομική πρακτική.
Τι είναι όμως οι ΕΜ και πώς η δράση τους ωφελεί την φύση;
Οι ΕΜ ανακαλύφθηκαν το 1968 από τον Dr. TERUO HIGA, Ιάπωνα καθηγητή γεωργικού Πανεπιστημίου ως μια εναλλακτική λύση στη χρήση χημικών ουσιών στη γεωργία.
Οι Ενεργοί Μικροοργανισμοί (ΕΜ), είναι ένα μείγμα διαφόρων ωφέλιμων μικροοργανισμών που αποτελείται κυρίως από βακτήρια γαλακτικού οξέος, φωτοσυνθετικά βακτήρια, διάφορα είδη μαγιάς και ζυμομύκητες.
To ιδιαίτερο στην ανακάλυψη του Dr. HIGA είναι ότι ενώ οι ίδιοι οι μικροοργανισμοί υπάρχουν μεμονωμένοι στη φύση και η δράση τους είναι περιορισμένη, συγκεντρωμένοι σε κατάλληλο μείγμα παρουσιάζουν πολλαπλάσια συνεργιστική δράση.
Οι βάκιλοι φωτοσύνθεσης, οι γαλακτοβάκιλοι, οι ζυμομύκητες και τα ωφέλιμα actinomyces στους ΕΜ είναι ομάδες μικροοργανισμών οι οποίες παράγουν χρήσιμα υλικά για τον άνθρωπο, τα ζώα και τα φυτά.
Με τους μικροοργανισμούς παράγονται προϊόντα μεταλλαγής της ύλης, όπως
χειλικές ουσίες, αντιβιοτικά, φυσικές ορμόνες, βιταμίνες, ένζυμα, αντιοξειδωτικές ουσίες οι οποίες είναι δυνατόν να απορροφηθούν άμεσα από τα φυτά.
Αυτά τα προϊόντα είναι σε θέση να διεγείρουν την ανάπτυξη των φυτών και να αυξήσουν τη φυσική αντίσταση του εδάφους των φυτών και των ζώων, αναστέλλοντας έτσι τις ασθένειες.
Αρμονική αλληλεξάρτηση λακτοβάκιλων και μελισσών.
Οι λακτοβάκιλοι κατοικούν ως φυσική χλωρίδα στον πρόλοβο των μελισσών, παράγοντας γαλακτικό οξύ, αντιμικροβιακές ουσίες όπως οργανικά οξέα, υπεροξείδιο του υδρογόνου και αντιμικροβιακά πεπτίδια που προστατεύουν τις μέλισσες από διάφορους παθογόνους μικροοργανισμούς.
Η αποθηκευμένη γύρη γνωστή ως μελισσόψωμο περιέχει λακτοβάκιλους οι οποίοι συντελούν μάλιστα στην παραγωγή του και μαζί με τα προϊόντα του μεταβολισμού τους που προαναφέραμε μεταφέρονται στις προνύμφες με τις παραμάνες μέλισσες.
Έχει αποδειχτεί με επιστημονικές έρευνες ότι η χλωρίδα αυτή που σταδιακά μέσω της διατροφής δημιουργείται στον πεπτικό σωλήνα της προνύμφης και του όξινου pH που δημιουργεί, μπορεί να δράσει αποτελεσματικά κατά της βλάστησης και του πολλαπλασιασμού των σπορίων του βάκιλου της Αμερικανικής και Ευρωπαϊκής σηψηγονίας (Paenibacillus larvae και Melissococcus pluton), προφυλάσσοντας έτσι το μελίσσι από την μόλυνση.
Η φυσική αυτή χλωρίδα των μελισσών δηλητηριάζεται από την υπέρμετρη χρήση ζαχαρούχων τροφών, καθώς εκτός από το φυσικό νέκταρ και το μέλι, όλα τα σάκχαρα που χρησιμοποιούν οι μελισσοκόμοι ως υποκατάστατα θανατώνουν τους λακτοβάκιλους.
Έτσι τα μελίσσια μας αδυνατίζουν χάνοντας ένα σημαντικό σύμμαχο τους στην αντιμετώπιση ασθενειών, καθώς τα οργανικά οξέα των λακτοβάκιλων εμποδίζουν την βλάστηση των σπορογόνων βακτηρίων.
Πως βοηθάνε οι Εμ τις μέλισσες;
Οι ενεργοί μικροοργανισμοί οι οποίοι περιέχουν κυρίως βακτήρια του γαλακτικού οξέος, δρουν με παρόμοιο τρόπο με τους λακτοβάκιλους όσον αφορά την ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού των μελισσών . Είναι σαν να λέμε μία προ βιοτική τροφή για τις μέλισσες η οποία βοηθάει στην διατήρηση καλής χλωρίδας στο γαστρεντερικό σύστημα της μέλισσας η οποία έμμεσα βοηθάει στην αντιμετώπιση των ασθενειών.
Αυτός είναι ο ένας τρόπος με τον οποίο δρουν στο μελίσσι οι Εμ μέσω της προσθήκης τους από τον μελισσοκόμο στην τροφή των μελισσών και την διάχυση τους με την τροφάλλαξη σε όλο το σμήνος.
Ο δεύτερος τρόπος που στηρίζουν την υγεία των μελισσών είναι η απευθείας απολυμαντική δράση τους στο εσωτερικό της κυψέλης, καθώς το όξινο pH των ΕΜ, τα βακτήρια του γαλακτικού οξέος και τα οργανικά οξέα που περιέχουν, καταπολεμούν τα σπόρια της Nosema apis, Nosema ceranae, Αμερικανικής σηψηγονίας και τις βλαστικές μορφές της Ευρωπαϊκής σηψηγονίας με το ψεκασμό τους σε κυψέλες, κερήθρες, πλαίσια και εξοπλισμό.
Προσωπικές εμπειρίες από την χρήση των Εμ και ενδεικτική χρήση τους.
Χρησιμοποίησα αρχικά το προϊόν Εμ1 την άνοιξη του 2010 ( ΕΜ1:ενεργοί μικροοργανισμοί από τους οποίους με αναερόβια ζύμωση παρασκευάζεται το
ΕΜα) στο σιρόπι τροφοδοσίας σε αναλογία 0.5-2%.
Το σιρόπι τραβιότανε με όρεξη από τις παραφυάδες, οι οποίες γίνανε πολυπληθή σμήνη και σύντομα διαπίστωσα ότι χρειαζόμουν μεγαλύτερη ποσότητα διαλύματος μικροοργανισμών προκειμένου να καλύψω τις υγρές τροφοδοσίες.
Έτσι παρασκεύασα το ΕΜα και ξεκίνησα προσθήκη στο σιρόπι τροφοδοσίας σε διάφορες περιεκτικότητες και ποσότητες πειραματικά, από 1 % v/v μέχρι και 10% v/v, από 250-1000 ml σιροπιού κάθε φορά ενώ για μεγάλα χρονικά διαστήματα τροφοδοτούσα κάθε μέρα.
Ποτέ δεν έτυχε να δω κάτι ανησυχητικό στα σμήνη, όμως παρατήρησα ότι για συγκεντρώσεις Εμα, μεγαλύτερες από 2,5% v/v μειώνεται η προθυμία των μελισσών να τραβήξουν το σιρόπι από τον τροφοδότη, σε μεγάλου όγκου τροφοδοτήσεις.
Τα μελίσσια ξεχειμώνιασαν όλα υγιή με μεγάλους πληθυσμούς μελισσών, παρά την μεγάλη προσβολή βαρρόα που είχα λόγω μη έγκαιρης καταπολέμησης και βοηθήσανε με γόνους και πληθυσμούς να φτιάξω άλλα 20 δεκάρια μελίσσια το ίδιο καλοκαίρι από 5 παλιές μέλισσες που μου χάρισαν.
Την επόμενη μελισσοκομική χρονιά το 2011 και έκτοτε χρησιμοποιώ το EMα αδιάλυτο με απευθείας ψεκασμό των μελισσών κατά το τέλος κάθε επιθεώρησης πάνω στα πλαίσια και για απολύμανση πάνω σε κυψέλες, κερήθρες και εξοπλισμό.
.
Η κάθε δόση ανα μελίσσι είναι προσεγγιστικά 20 ml, χωρίς όμως να υπάρχει περιορισμός στην ποσότητα που μπορούμε να δώσουμε, καθώς μπορούμε κυριολεκτικά να κάνουμε το σμήνος μπάνιο (!) χωρίς να έχουμε κανένα πρόβλημα.
Οι μέλισσες αρχικά συμπεριφέρονται όπως κατά τον ψεκασμό με νερό, ηρεμούν και κρύβονται κάτω από τα πλαίσια. Στην περίπτωση όμως του ψεκασμού με Εμα, ανεξαρτήτως εποχής αν καθυστερήσουμε λίγα δευτερόλεπτα θα δούμε εκατοντάδες συλλέκτριες να έχουν ανεβεί πάνω στα πλαίσια και να τραβάνε αυτούσιο το διάλυμα χωρίς αυτό να περιέχει ίχνος ζάχαρης.
Χρησιμοποιώ επίσης το EMα στη διεγερτική τροφοδοσία σε ποσότητες σιροπιού
150-250 ml ανά μελίσσι και σε περιεκτικότητες 1-2,5% v/v .
Παρατηρήσεις- ιστορικό ασθενειών.
Τα μελίσσια έπειτα από δύο τρύγους πέρυσι στο θυμάρι ξεχειμώνιασαν σε μέρος με υψηλή υγρασία (με έντονη προσβολή από το Nosema ceranae στο ιστορικό της περιοχής), παρόλαυτα οι απώλειες ήταν γύρω στο 10% και οι περισσότερες αφορούσανε αδύνατα μελίσσια στα 3-4 πλαίσια.
Είχα νωρίς φέτος ενδείξεις προσβολής από το Nosema ceranae σε ένα δυνατό δεκάρι μελίσσι που βρισκόταν σε σκιά μεγάλο μέρος της μέρας και σε τρία των
5-6 πλαισίων, τα οποία διέλυσα και αξιοποίησα τις βασίλισσες τους.
Σηψηγονίες δεν εμφανίστηκαν καθόλου έως τώρα στο μελισσοκομείο, ενώ είχα πέρυσι ένα περιστατικό ασκοσφαίρωσης σε μελίσσι από αφεσμό .
Αντιβιοτικά δεν έχω χρησιμοποιήσει ποτέ στις μέλισσες, παρά τις παραινέσεις μελισσοκόμων για «προληπτική» χρήση τους τον Μάρτιο για το
Nosema ceranae και τον Σεπτέμβρη για την Αμερικανική σηψηγονία.
Σύνοψη-Επίλογος
Το χρονικό διάστημα που έχω τις μέλισσες είναι βραχύ και ο αριθμός των σμηνών (περίπου 60) μικρός για στατιστική επεξεργασία και σίγουρα αποτελέσματα.
Να ξεκαθαρίσω στο σημείο αυτό πως δεν έχω κάποιο οικονομικό όφελος από την παρούσα δημοσίευση και δεν θα την πραγματοποιούσα αν δεν υπήρχε το έντονο ενδιαφέρον συναδέλφων μελισσοκόμων για το πώς να χρησιμοποιήσουν ένα βιολογικό σκεύασμα όπως οι ΕΜ ενάντια στις ασθένειες των μελισσών.
Το κόστος παρασκευής και αγοράς του ΕΜα είναι σχετικά μικρό αφού τα υλικά για να φτιάξεις 30 λίτρα ΕΜα στοιχίζουν περίπου 35 ευρώ και για κάποιους μελισσοκόμους αυτή η ποσότητα μπορεί να φτάσει για όλη τη μελισσοκομική χρονιά. Ο εξοπλισμός για τη ζύμωση είναι μία αντίσταση ενυδρείου, ένα πλαστικό δοχείο κατάλληλο για τρόφιμα και ένα πεχαμετρικό χαρτί για τον τελικό έλεγχο της ζύμωσης.
Μπορούμε πριν την ζύμωση να προσθέσουμε λίγα κλωνάρια από αρωματικά βότανα, πχ φασκομηλιά, ρίγανη, θυμάρι, ακόμα πιπερόνι ή και σκόρδο, για να κάνουμε το διάλυμα ΕΜα πιο αποτελεσματικό ενάντια στη Νοζεμίαση, ενώ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αποτελεσματικά το παρασκεύασμα μας, αντί για εσάνς στις συνενώσεις και στις προσθήκες νέων βασιλισσών στα σμήνη.
Ελπίζω να φανεί χρήσιμο το παρόν δημοσίευμα και εύχομαι στους συναδέλφους μελισσοκόμους μία καλή μελισσοκομική χρονιά.»
Λευτέρης Παναγιωτάκης
Χημικός-Μελισσοκόμος
ΖΩΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ 